De zaak Leopold II heeft ons oordeel nodig!

Slopen, die beelden van Leopold II! Of toch maar niet? Bekladden dan! Of een bordje erbij? Laat alleen de sokkels staan, maak er monumenten van verzoening van! Of moeten we die beelden gewoon vergeten?

De zaak Leopold II eist andere vragen volgens mij: Was Leopold II een veroveraar? Een moordenaar? Een wreedaard? Welke misdaden tegen de menselijkheid heeft hij op zijn kerfstok en wat vinden we daar dan van?

Laten we die naakte brutale waarheden op tafel leggen, in een rechtszaak. Niet in de rechtszaal, maar op het publieke forum, waar jij en ik mogen en moeten oordelen.
Nù, terwijl de laatste kreet van George Floyd pijnlijk blijft resoneren in onze oren. Nù, terwijl we onze schermen zwart laten kleuren en we #blacklivesmatters delen.
Wij veroordelen Leopold II voor zijn misdaden tegen de menselijkheid.

Dat kan! In Nederland deed het Westfries Museum in Hoorn het ons voor. Beklaagde daar: Jan Pieterszoon Coen, grote man van de VOC uit de 17^de eeuw wiens standbeeld op het plein voor het museum al decennia commotie opriep. Was hij een held die voor grote rijkdom voor het Nederlandse rijk gezorgd had? Of was hij een wreedaard, o.a. verantwoordelijk voor een volkerenmoord op Banda van 15.000 inwoners? Of allebei? En verdient zo iemand een standbeeld?

Het museum ging het debat aan en daagde Coen voor een volkstribunaal. Aan dit project werd een tentoonstelling gekoppeld waarin getuigen aan het woord kwamen, voor en tegen de beklaagde gepleit werd, bewijsstukken werden aangebracht. Het grote publiek – bezoekers van het museum, maar ook inwoners van Westfriesland – kreeg de rol van jurylid, die na het aanhoren van de getuigen en het bekijken van al het bewijs om een oordeel werd gevraagd. Wij, als publiek, maakten mee het proces.

Als we ook de minder fraaie kant van “onze” geschiedenis onder de loep nemen, kunnen we er iets van leren. Kunnen we er standpunt tegen innemen en samen zeggen: dat was niet ok.
Wij, als Belgen, vinden het niet ok dat er in naam van ons land zo gehandeld werd. Ongeacht of dat nu 150 jaar geleden in een bepaalde context paste.

Als we standbeelden weghalen en de sokkels laten staan, wil ik dat ik aan mijn kinderen kan uitleggen waaróm die lege sokkels op onze pleinen staan. Wil ik dat élke ouder dat kan. Als we ze laten staan, wil ik dat ik kan uitleggen aan mijn kinderen waaraan ze ons herinneren en waarom. Wil ik dat élke ouder dat kan.

Maar daarvoor moeten we geïnformeerd worden, weten wat Leopold II allemaal gedaan heeft, hoe dat paste in de tijdsgeest, hoe dat paste ook in wat er in de rest van de wereld gebeurde op dat moment. We moeten ook weten wat de impact was van zijn daden, hoe die daden nu nog doorrimpelen in Congo en hier.
Erfgoededucatie is een Vlaamse bevoegdheid die door de huidige minister als prioriteit genoemd wordt, neemt Vlaanderen het voortouw? Of het Africamuseum, is er voor hen een rol weggelegd om zoiets ook voor ons land in gang te zetten?

Laat ons er een echt traject van maken waarin het grote publiek àlle feiten voorgeschoteld krijgt en zelf jury mag zijn. Een meerstemmige rechtszaak, met aan het woord geschiedkundigen, nazaten van kolonialen, mensen met Congolese roots van alle kleur, journalisten, … Met debatten in de scholen en in onze CC’s.

Een traject waarin jong en oud het er samen over kunnen hebben. Waarin jij en ik, ons oordeel vellen over de daden van Leopold II en de gevolgen voor de mensen die het slachtoffer waren. Een oordeel op basis van feiten, van context, van getuigenissen.

Durven we dat aan, zo’n proces maken? De VRT deed al een aanzet met achtergrond. Top. Maar dit moet verdergaan. Grotere schaal en georganiseerd. Gesteund door experts in participatieve trajecten. Zo hebben we er zeker in dit land. Samenwerking op grote schaal zal nodig zijn.

Laat ons verder gaan dan losse meningen die slechts meningen blijven op een radiozender of in een gemeenteraad. Laten we als gemeenschap standpunt en verantwoordelijkheid nemen.

Trouwens, Het Westfries Museum ontving voor De Zaak Coen in 2014 een prestigieuze Europa Nostra Heritage Award en werd omschreven als “An Excellent Model To Discuss Europe’s Complex And Sometimes Painful History And Heritage”.

Een beproefd en gewaardeerd model dus. Wie gaat ermee aan de slag?

door Barbara Struys