In 1898 overleed op 105-jarige leeftijd Louis-Victor Baillot. Louis-Victor was toen de laatste nog levende veteraan van de slag bij Waterloo. Wie gelooft dat hiermee de laatste overlever van dat gruwelijke bloedbad van het toneel verdween, moet gaan kijken in Waterloo. Want niets is minder waar.
Al is die laatste overlevende één van de best bewaarde geheimen van de site van Waterloo. Maar ik vond hem, nog niet zo lang geleden, bij een bezoek aan de vernieuwde site.
Erfgoedbeleving anno 2020
Valt daar iets meer te beleven dan de beklimming van de heuvel met de leeuw, hoor ik je denken? Oh ja! Met het nieuwe belevingscentrum Mémorial Waterloo 1815 word je ondergedompeld in een stukje van ‘onze’ geschiedenis op een bijzondere manier. – Dus niet stoffig? Nee, en helemaal coronaproof ook!
Te veel willen we niet verklappen (ga het vooral zelf eens bezoeken!), maar het is knap hoe klassieke opstellingen en hedendaagse belevingstechnieken gecombineerd worden. Schilderijen worden bijvoorbeeld met animaties tot leven gebracht. Je zou het als kitsch kunnen afdoen, maar mij nam het mee en deed het beter kijken en begrijpen in combi met de audiogids. Door de opbouw van de opstelling word je bovendien als het ware in het verhaal meegezogen, dat leidt naar de apotheose waarin je bijna ‘live’ de slag meemaakt.
Maar het is niet daar dat we de overlevende tegenkwamen. Na een uitgebreid bezoek aan het belevingscentrum, de beklimming van de heuvel van de leeuw, een horecapauze in ‘Le Wellington’, maakten we nog een wandeling (aanrader!) naar de gerestaureerde hoeve van Hougoumont.
Een hoeve met geschiedenis van wereldformaat
Aan deze hoeve vond op 18 juni 1815 één van de beslissende veldslagen plaats in de grotere slag om Waterloo. De Engelse troepen moesten koste wat kost de grote ommuurde hoeve in handen houden.
Ze verdedigden deze cruciale plek tot de dood tegen de Franse troepen die uit de omringende bossen probeerden op te rukken. Dat de Fransen er niet in geslaagd zijn de hoeve in te nemen bij de slag heeft er mee voor gezorgd dat de Engelsen aan het langste eind trokken die dag.
Kale bomen op de weg
In de hoeve kan je naar een klank- en lichtspektakel gaan kijken over de slag. Dat viel ons inhoudelijk tegen: op-en-neergaande decors waarop geprojecteerd wordt zonder goede storrytelling wordt al snel een gimmick helaas. Na deze anti-climax besloten we terug te wandelen. Op dat moment was de hoeve voor mij niets meer dan een mooi gerestaureerde plek…
Als je de hoeve van Hougoumont verlaat en het wandelpad door de glooiende velden zoekt, kom je op je rechterkant drie eeuwenoude kastanjebomen tegen. De oude reuzen staan schouder aan schouder als moegestreden soldaten.
Twee bomen zijn dood. Hun stammen staan blank en naakt als het gestroopte lichaam van gesneuvelde soldaten.
De derde reus is getooid met een dik bladerdak. Met zijn brede armen wuift hij langzaam in de wind alsof hij eenzaam een soldatenlied fluistert naast zijn ontzielde makkers.
Dat zijn oude bomen, dat voelde we meteen. Er stond een bordje bij met opschrift in het Frans en Engels: “Les Châtaigniers de Hougoumont. Arbres Européens de la Paix et de la Mémoire.”
Meer niet. Met een link naar één of ander fonds “pour la conservation des habitats”.
Hier sprak iets tot ons. Wat zouden die bomen te betekenen hebben? Wat bleek bij wat google-werk terug op het terras? Die oude kastanjebomen, die kromme reuzen, maakten deel uit van één van de bossen van waaruit de Fransen probeerden de hoeve in te nemen op 18 juni 1815!
Gaten van musketkogels
De zoekterm “Kastanje Waterloo” bracht ons bij een website gemaakt in 2015 over deze bomen.
Ik citeer: “Door zijn ligging in het midden van de frontlinie, ontving onze kastanje heel wat musketkogels. En sommige kogels zitten nu nog vast in de stam. Er staan nog twee andere kastanjes naast, die echter waarschijnlijk al meer dan twintig jaar dood zijn. Samen vormen zij een dramatische, misschien wel zielige, maar indrukwekkende en monumentale rij.
De stammen van deze dode en kale bomen zijn ook bezaaid met kogelgaten. Die zijn duidelijk zichtbaar, in tegenstelling met de overlevende boom die de wonden overdekt heeft met nieuwe schors. Ieder jaar op nieuw toont hij zijn vitaliteit en komt hij in de lente weer tot leven. Hij is de enige overlevende van de Slag bij Waterloo.”
Hier sprak een meer dan 205 jaar oude getuige tot ons. Die kogelgaten hadden we gemist. We konden niet snel genoeg terug rijden naar de site van Hougoumont om te gaan ontdekken.
Opeens werd die plek iets helemaal anders voor mij. Ik zag plots de verschanste soldaten in de hoeve, hoorde het schreeuwen van de oprukkende Fransen van achter de bomen, en het knallen van de musketkogels die met brute kracht in het hout slaan…
Erfgoedbeleving begint bij wat er is
Hoe geweldig zou het ook zijn als onze nog levende kastanje als getuige van een stuk wereldgeschiedenis zijn verhaal mocht doen aan de passerende families? Misschien zou er een soundscape kunnen zijn, die je kan horen als je even verpozing zoekt onder zijn gebladerte…
Een soundscape waarin de eeuwenoude boom je al zuchtend en steunend het verhaal doet van wat hij zag die zomerdag in 1815. Die je wijst op de musketgaten bij zijn oude makkers.
Deze kastanjeboom brengt ook nog elk jaar kastanjes voort in de herfst. Kunnen onze kinderen daar een vredesbos mee planten zodat Europa wat dichterbij komt? En laten we zo een slag die de Europese geschiedenis mee bepaalde voortleven letterlijk en figuurlijk?
Er zijn zoveel manieren te bedenken hoe de kastanjes van Hougoumont hun verhaal zouden kunnen toefluisteren aan de voorbijgangers van vandaag. Maar het vraagt iets anders dan een bordje met een titel.
Eerlijk? Ik hoef geen klank- en lichtspektakel in een donkere schuur als er nog zoveel levende geschiedenis tastbaar en zichtbaar is.
Relicten in het landschap ontsluiten voor publiek vormt vaak een uitdaging, maar soms ligt het antwoord vlak voor je neus – of naast je wandelschoenen.
Gidsenhumus 