Geschiedenis van het dagelijks leven: kan het ons raken?

Er is maar één manier om dat te weten te komen, en dat is door het te gaan ontdekken. Zo belandde ik op oudejaarsdag in Brugge in het Volkskundemuseum: waar zou dat museum over gaan? Ik kon er mij vaag iets bij voorstellen: is dat niet zo’n beetje bokrijkachtig, de geschiedenis van hoe de mensen hier leefden vroeger?

De website van het museum zegt het inderdaad zo: “Alsof de tijd stilstaat. In het Volkskundemuseum ontdek je het gewone dagelijkse leven in Brugge in de 19e en begin 20e eeuw.” Benieuwd wat dat ons gaat brengen, trekken we naar de Balstraat in Brugge.

Het museum heeft als onderkomen een schattig rijtje witte kleine huisjes. Alsof we de wereld van Anton Pieck zullen binnenstappen. Leuk! Ik hoop meegenomen te worden in een wereld die ik nog niet ken, te weten te komen wat voor plek deze huisjes zijn, …

Alice in opsommingsland

We komen in een klaslokaal, een schoenmakerij, een winkel, een huiskamer, een apotheek, een suikerbakkerij, een kleermakerij, …

Er zijn achtereenvolgens verschillende ruimtes te doorlopen het dagelijks leven van ooit tentoon wordt gespreid op 3 manieren:

• Een centrale opstelling met een pop die het hoofdpersonage van deze ruimte verbeeldt en heel veel spullen errond
• Een vitrinekast met een aantal objecten
• Een bord aan de muur met specifieke info over een techniek, zoals bv van boom tot klomp, hoe klompen gemaakt werden

In welke periode we ons precies bevinden? Dat is niet duidelijk, ergens in de 19de of 20ste eeuw. Maar ik vraag me af, zou er niet een groot verschil zijn tussen het dagelijks leven in 1880 of in 1920?

En wat al die spullen met elkaar te maken hebben of waarom ze hier zo staan opgesteld? Dat is ook niet duidelijk.

Informatie over wat er te zien is in het museum, kon op het moment van ons bezoek gehaald worden uit ofwel een online bezoekersgids ofwel via een luisterspel in de Erfgoedapp, gericht op families met kinderen.

De bezoekersgids geeft tekst, veel om te lezen.
In ruimte 1 bijvoorbeeld is het een uitleg over schoolgaan in de 19de en begin 20ste eeuw. Je kan ook bij een paar voorwerpen wat extra uitleg krijgen.

Maar al na die eerste ruimte geven we dat vele lezen op, ook al zijn we twee volwassenen die echt geïnteresseerd zijn. Het vraagt te veel om eerst een lange tekst te lezen, vóór je de vele objecten in de ruimte kan ontdekken.

Ik zet het luisterspel voor families via de Erfgoedapp op mijn telefoon op, misschien geeft dat ons een beter beeld van wat hier te zien is.
Waw, ik krijg sfeerschepping: de geluiden van de klas en een meisje vertelt ons wat er gebeurt. Ik krijg een vraag waarbij ik mag raden wat het geluid is. Ik leer wat een lei is en waarvoor het gebruikt wordt en hoe ze die proper maakten.

En daar stopt het. Niets over de andere voorwerpen, terwijl de ruimte als een schatkamer volgestouwd lijkt.

Ik merk op na een paar ruimtes dat de geluidsfragmenten me niet doen kijken naar wat er allemaal te zien is.
En dat ook de vragen tussendoor mij daar niet bij helpen. Het zijn vragen die doen gokken, raden wat iets was.

Er hangt een risico vast aan werken met enkel juist-fout vragen in een familieparcours: wat als je bezoekers keer op keer het antwoord niet weten? Sturen we hen dan naar huis met het gevoel dat ze faalden op een toets?

Extra info vind je nog via borden met extra uitleg over de ambachten die we kunnen ontdekken in het museum. De borden zijn prachtig vormgegeven en op zich wil ik wel begrijpen hoe een ton vroeger gemaakt werd, maar de info is precies bedoeld voor mensen met technische vakkennis.

Het gevolg? Ik haak af na een half bord. Ik begrijp niet helemaal wat er gezegd wordt en voel me een beetje dom.
Of zouden deze borden niet voor mij bedoeld zijn, maar voor bijvoorbeeld leerlingen van technische opleidingen?
Of voor mensen die zelf ambachtelijk bezig zijn?
Dat kan uiteraard, ik ben absoluut fan van meerlagige bezoekersinfo: iets voor mensen die alle details willen, iets voor mensen die willen ontdekken/bijleren, iets voor mensen die vooral samen met hun gezelschap willen beleven, …
Alleen, dan was het wel handig geweest als ik een soort gebruiksaanwijzing had gekregen voor we op onze route door het museum vertrokken. Welke info is voor wie? Of wat kan je uit welke tool halen?

We blijven dus wat met een bevreemdend gevoel rondlopen door het museum. Een beetje zoals Alice, maar niet echt in wonderland. Na een paar ruimtes wordt het ons duidelijk waarom we met dit gevoel zitten: het museum voelt als een opsomming van voorwerpen, gebruiken en ambachten zonder verband met elkaar, zonder rode draad, zonder verhaal.

Er borrelen allemaal vragen op: wat voor plek is dit eigenlijk? waarom is dit museum hier in deze huisjes? waarom toont het museum deze specifieke thema’s en geen andere? wat wil het museum ons eigenlijk vertellen?

Wat wil dit museum overbrengen?

Dat is misschien wel de grootste vraag waar we mee zitten na ons bezoek. We kunnen zelf, na alle ruimtes met alle voorwerpen, niet zeggen wat ons nu vooral bijblijft. Wat zouden we morgen bij de koffie aan oma over dit bezoek vertellen of waar zouden we haar iets over vragen?

Dus, als we er zo weinig meenemen uit ons bezoek, is een museum voor Volkskunde of een plek waar de recente geschiedenis van het dagelijks leven in onze streken getoond wordt eigenlijk wel relevant voor bezoekers anno 2022?

Ik ben overtuigd van wel. Wat het met mij kan doen, dingen ontdekken over het dagelijks leven in voorbije periodes, is perspectief geven.

Perspectief dat het leven zoals we het vandaag leven niet vanzelfsprekend is. Dat het vroeger anders was, en hoe dat het leven zeker niet makkelijker moet gemaakt hebben. Dat perspectief opent mijn blik, niet alleen voor het verleden, maar ook voor andere culturen vandaag.

Perspectief dat het vroeger op een aantal vlakken helemaal niet zo anders was. En dat mij dat iets vertelt over de geleidelijkheid van veranderingen. Dat ik misschien dus ook niet zo angstig hoef te zijn over veranderingen die vandaag op mij af komen?

Maar, om zo’n betekenisvolle ervaring voor een bezoeker mogelijk te maken, heb je iets anders nodig dan een opsomming van voorwerpen en ruimtes.
Dat vraagt dat het museum je doet reflecteren over wat je ontdekt.
Dat vraagt ook dat je als bezoeker geprikkeld wordt om meer te wíllen weten.
Dat vraagt dat je als bezoeker geholpen wordt om een connectie te leggen met iets uit je eigen leef-/denkwereld.
Dat vraagt ten slotte ook dat je als bezoeker voldoende info over het erfgoed krijgt, maar op een manier die jij boeiend vindt, die bij jou past. En dat is niet one size fits all …

Connectie maken met mijn leefwereld, hoe kan het wel?

Nemen we als voorbeeld de lei & griffel in het klaslokaal. In het luisterspel voor de families word ik geprikkeld om meer te weten te komen: we horen het krassen van de griffels en hoe dat piept. En ik kan uitproberen hoe het werkt met een griffel die klaarligt. Maar de connectie met mijn leefwereld ontbreekt.

Misschien, i.p.v. een juist-fout vraag over wat je hoort, zou het personage in het verhaal kunnen vragen aan de luisteraar of schrijven in de klas nu ook zoveel lawaai maakt? Waarom zijn we naar schriften met papier overgeschakeld? En wat maakt dat de kinderen in de tijd van het afgebeelde klaslokaal geen schriften gebruikten, papier bestond toch al?

De link met de leefwereld van de bezoeker leggen, dat deed het Volkskundemuseum wél schitterend in de tijdelijke expo ‘Kinderen van toen, senioren van nu‘, die we vonden op de zolder. We ontdekten er ingerichte kamers van toen, met prikkelende foto’s op de pancartes die ons deden zoeken en geen juist-fout vragen, maar vragen die ons doen nadenken en de bezoekers aansporen om met hun gezelschap uit te wisselen.

Daar ligt één van de krachten van erfgoed: als we als publiekswerkers onze bezoekers op de juiste manier uitdagen, kunnen we generaties meer met elkaar verbinden.

Een groter cadeau kan je opa en oma toch niet geven? Dat colablikje, zou dat toen ook al op de tafel hebben gestaan? Dan hebben we wél iets om het morgen bij de koffie over te hebben!

Beleving geeft betekenis

Een ander voorbeeld is de thematische ruimte over de winter. Daar hangt een bijzonder interessant bord over of winters vroeger nu effectief strenger waren. Wat we leren als we lezen is dat de winters van toen in huis in elk geval kouder aanvoelden sowieso, omwille van het gebruik van enkel glas en gebrek aan isolatie of centrale verwarming.

Ondertussen hadden we wel al meer dan de helft van het museum doorlopen, met – omdat we 2 volwassenen zijn – alleen maar tekst om te lezen als hulpmiddel voor onze beleving. En dat lezen hadden we eigenlijk al in de 2^de ruimte opgegeven.

Zou er niet een manier te vinden zijn om het verschil in wintergevoel binnen in huis tussen toen en nu te laten voelen?

Door je bezoekers te laten voelen, doen, ruiken, puzzelen, … bied je hen een beleving die zal blijven hangen.

Het is één van de grootste misvattingen op erfgoedplekken vandaag de dag, dat beleven door te doen, enkel leuk voor kinderen is. Ook volwassenen willen méér ervaren dan een tekst om te lezen!

En nee, dat hoeft niet verkleuterend te zijn. Iedereen heeft een andere voorkeursstijl om te ontdekken/leren, dus aan erfgoedorganisaties om hierop in te spelen als we willen dat iets blijft hangen van het bezoek, ook voor volwassenen.

Een betekenisvolle ervaring = iets anders dan opsommingen

Dus, het alledaags leven van vroeger, is het relevant om naar bezoekers vandaag de dag te brengen? Heel zeker, zo lang we voor een betekenisvolle ervaring zorgen, en dat vraagt iets anders dan een reeks opsommingen: 

Prikkels bieden die reflectie oproepen, aanknopingspunten aanreiken met de leefwereld van de bezoekers én meer beleving mogelijk maken, ook voor volwassenen, het blijft een uitdaging, maar één die ik oh zo boeiend vind.

Jij ook? Stuur me een mail via barbara@gidsenhumus.be en we bekijken samen hoe ook jij meer betekenisvolle erfgoedervaringen mogelijk maakt voor je bezoekers.